Uluslararası taşımacılık, ticaretin vazgeçilmez bir parçası olarak, giderek büyümesiyle birlikte önemli bir sektör haline gelmiştir. Ülkeler arasında mal ve yük taşınması, ticari ilişkilerin güçlenmesine, tedarik zincirlerinin etkin işlemesine ve ekonomik büyümeye katkı sağlar. Ancak, uluslararası taşımacılıkla ilgili yasal düzenlemeler, karmaşık sözleşmeler ve sorumluluk paylaşımları, sektörde çeşitli hukuki zorluklara neden olabilir.

Lojistik, mal taşımacılığı, depolama ve dağıtım gibi süreçleri içeren geniş bir disiplindir. Etkin bir lojistik yönetimi, hem maliyetlerin azaltılmasına hem de müşteri memnuniyetinin artmasına olanak sağlar. Ancak uluslararası taşımacılıktan doğan sözleşmelerdeki ihlaller veya gecikmeler gibi durumlar hukuki sorunları da beraberinde getirir. Bu yazıda, bu sorunların çözüm yollarını ve tarafların hangi yasal çerçevelere başvurabileceğini inceleyeceğiz.

Taşımacılık davaların temel nedenleri

Taşımacılık sürecinde ortaya çıkan davalar, genellikle malların hasar görmesi, kaybolması, gecikmesi ya da teslimatta yaşanan sorunlardan kaynaklanır. Başlıca dava sebepleri şunlardır:

• Yükün Hasar Görmesi veya Kaybolması: Taşıma sırasında yükün zarar görmesi ya da kaybolması, davaların en yaygın sebeplerindendir. Alıcılar, taşıyıcıya karşı bu durumlarda tazminat taleplerinde bulunabilir.
• Geç Teslimat: Uluslararası taşımacılıkta zaman, taraflar açısından büyük öneme sahiptir. Taşıyıcı, belirlenen teslimat sürelerine uymadığında, gecikmeden doğan zararlar nedeniyle sorumlu tutulabilir.
• Sözleşme İhlali: Taraflar arasında yapılan taşıma sözleşmesinde yer alan şartlara uyulmaması, dava konusu olabilir. Örneğin, taşımacının yükleme ve boşaltma sorumluluklarını yerine getirmemesi sözleşmeye aykırılık teşkil edebilir.
• Sigorta Anlaşmazlıkları: Yükün sigortalanması konusunda yaşanan anlaşmazlıklar da uluslararası taşımacılıktan doğan davaların önemli bir kısmını oluşturur.

Uluslararası taşımacılık farklı modlar üzerinden gerçekleştirilmektedir.Ürünü taşımak için denizyolu,karayolu, demiryolu veya havayolu gibi farklı yöntemler kullanabilirsiniz. Bu modların hepsi farklı yasal düzenlemelere tabi tutulmuşlardır. Uluslararası taşımacılıktan doğan dava söz konusu olduğunda, taşımanın moduna göre başvurmamız gereken yasal düzenlemeler de farklılık gösterir.

Kara Taşımacılığı

Kаrа taşımacılığı, tarih içerisindeki en eski taşımacılık modlarından biridir. Sınırlar ve kıtalar arası transfer sürecinde sağladığı kolaylık sayesinde dünya taşımacılık ağının en önemli parçalarından olmuştur. Kara yolu ile uluslararası taşımacılıkta CMR Konvansiyonu, taşıyıcı ve yük sahibi arasındaki hak ve yükümlülükleri düzenler. CMR (Convention on the Contract for the International Carriage of Goods by Road – Eşyaların Karayolundan Uluslararası Nakliyatı için Mukavele Sözleşmesi), taşıyıcının yükün zarar görmesi, kaybolması veya gecikmesi durumunda sorumluluklarını tanımlar. CMR, taşıyıcının sorumluluğunu belirli limitlerle sınırlar ve sorumluluktan muafiyet koşullarını belirler.

CMR Konvansiyonu’na göre, taşıyıcı malın taşınması sırasında kaybolması veya zarar görmesi halinde sorumlu tutulur.Taşıyıcı, yükün yetersiz paketlenmesi ya da hava koşulları gibi kontrol edemediği mücbir sebep halleri, malın doğasından kaynaklanan bozulmalar veya yetersiz paketleme gibi durumları kanıtlarsa sorumluluktan kurtulabilir.

Deniz Taşımacılığı

Deniz taşımacılığı, uluslararası ticaretin en yaygın yöntemlerinden biridir. Bu yöntem, maliyet etkinliği ve taşıma kapasitesi açısından avantaj sağladığından, büyük hacimli yüklerin uluslararası alanda taşınmasında oldukça yaygındır. Ne kadar avantajlı olsa da, deniz taşımacılığı uzun süreler alabilir ve hava koşullarına bağlı olarak gecikmelere neden olabilir.

Bu kapsamda taşıyıcının sorumluluğu, Lahey-Visby Kuralları, Hamburg Kuralları ve Rotterdam Kuralları gibi uluslararası sözleşmelerde düzenlenmiştir.Bu kurallar, deniz yolu taşımacılığında malların hasar görmesi, kaybolması veya gecikmesi durumunda taşıyıcının sorumluluğunu belirler.Taşıyıcı, geminin denize elverişli olup olmadığını ve yükün güvenli şekilde taşındığını ispat etmekle yükümlüdür. Ancak kötü hava koşulları, yangın gibi mücbir sebepler taşıyıcının sorumluluğunu ortadan kaldırabilir.

Lahey-Visby Kuralları: Bu kurallar, taşıyıcının sorumluluğunu sınırlar ve belirli koşullarda taşıyıcının sorumluluktan kurtulmasına olanak tanır. Deniz kazası, geminin denize elverişsizliği gibi konular bu kurallar çerçevesinde ele alınır.

Hamburg Kuralları: Daha geniş bir sorumluluk alanı sunan Hamburg Kuralları, yükün kaybolması veya hasar görmesi durumunda taşıyıcının sorumluluğunu ağırlaştırır.

Rotterdam Kuralları: Deniz taşımacılığı ile birlikte deniz aşırı taşımacılığın diğer aşamalarını da kapsar ve taşıyıcıların sorumluluklarını daha geniş bir çerçevede düzenler.

Havayolu Taşımacılığı

Hava taşımacılığı, hızlı ve diğer modlara kıyasla daha az oranda sorun yaşamasından dolayı tercih edilmektedir. Uluslararası havayolu taşımacılığı, Varşova Konvansiyonu ve Montreal Konvansiyonu ile düzenlenir. Bu sözleşmeler, havayolu ile taşınan malların kaybolması, hasar görmesi ya da gecikmesi durumunda taşıyıcının sorumluluğunu belirler. Montreal Konvansiyonu, Varşova Konvansiyonu’nun yerini almış ve taşıyıcının sorumluluğunu daha net düzenlemiştir.

Uyuşmazlıklarda Çözüm Yolları

Uyuşmazlık söz konusu olduğunda tek çözüm mahkemeye başvurmak değildir, bir çok yol mevcuttur ve tarafların taleplerine göre en uygun yöntem seçilebilir.

Arabuluculuk

Arabuluculuk, taraflar arasında bir anlaşmazlık çözümüne varılması için tarafsız bir üçüncü kişinin (arabulucu) aracılığıyla yürütülen bir çözüm yoludur. Uluslararası taşımacılıkta arabuluculuk, özellikle ticari anlaşmazlıklarda sıkça kullanılan bir yöntemdir.

• Arabulucunun Rolü: Arabulucu, taraflar arasında iletişimi kolaylaştırır, her iki tarafın da taleplerini ve endişelerini dile getirmesine yardımcı olur. Ancak, arabulucu nihai kararı vermez, sadece tarafların anlaşmaya varmasına yardımcı olur.
• Avantajlar: Maliyetler düşüktür ve süreç hızlıdır. Ayrıca, taraflar arasında daha fazla işbirliği ve ticari ilişkinin sürdürülmesi sağlanır.
• Dezavantajlar: Taraflar arasında büyük bir anlaşmazlık olduğunda veya taraflar arasında güven kalmadığında arabuluculuk etkisiz olabilir.

Tahkim

Tahkim, uluslararası taşımacılık davalarında en sık başvurulan çözüm yollarından biridir. Tahkim, tarafların uyuşmazlığı çözmek için bir ya da birden fazla tahkim hakemi atadığı, genellikle daha hızlı ve esnek bir yargılama süreci sunan bir yöntemdir. Tahkim süreci genellikle taraflar arasında yapılan sözleşmelerde yer alan tahkim anlaşması ile belirlenir.

• Uluslararası Tahkim Kurumları: Uyuşmazlıklar genellikle Milletlerarası Ticaret Odası Tahkim Mahkemesi (ICC), Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu (UNCITRAL), Londra Uluslararası Tahkim Mahkemesi (LCIA) gibi uluslararası tahkim kurumları nezdinde çözümlenir.
• Avantajlar: Tahkim süreci mahkemelere göre daha hızlıdır ve taraflar için daha gizlidir. Ayrıca, tahkim kararları uluslararası arenada genellikle daha kolay icra edilebilir. Özellikle New York Sözleşmesi‘ne taraf olan ülkelerde tahkim kararları, yerel mahkemelerde icra edilebilir.
• Dezavantajlar: Tahkim, mahkeme süreçlerine kıyasla daha maliyetli olabilir. Ayrıca, tahkim kararlarına karşı temyiz yoluna başvurulamaz, bu nedenle karara itiraz imkânı sınırlıdır.

Mahkemeye Başvurma

Uluslararası taşımacılıkta doğan uyuşmazlıkların çözümünde en geleneksel yöntem, mahkemeye başvurmaktır. Ancak uluslararası davalar, farklı ülkelerin hukuki sistemlerine tabi olduğu için karmaşık olabilir.

• Hangi Ülke Mahkemesi Yetkilidir? Uluslararası taşımacılık davalarında hangi ülke mahkemesinin yetkili olduğu genellikle tartışma konusu olur. Çoğu durumda, taşıma sözleşmesinde yetkili mahkemenin belirlenmiş olması davanın çözümünü kolaylaştırır. Yetkili mahkeme, taşıyıcının veya göndericinin bulunduğu ülkenin mahkemesi ya da malların teslim alındığı veya teslim edildiği yer olabilir.
• Uygulanacak Hukuk: Mahkemeye başvurulduğunda, hangi hukukun uygulanacağı da önemli bir konudur. Sözleşmede belirtilen hükümler ya da uluslararası antlaşmalar (örneğin, CMR Konvansiyonu veya Lahey-Visby Kuralları) yol gösterici olabilir.
• Avantajlar: Mahkemeye başvurulduğunda, taraflar bağlayıcı bir karar alabilir ve bu karar genellikle temyize açıktır.
• Dezavantajlar: Uluslararası davalar uzun sürebilir ve yüksek maliyetlere yol açabilir. Ayrıca, mahkeme kararlarının uluslararası arenada icra edilmesi zor olabilir.

Sigorta Şirketleri Yoluyla Çözüm

Uluslararası taşımacılıkta malların hasar görmesi veya kaybolması durumunda sigorta şirketleri devreye girer. Genellikle taşınan mallar sigortalanmış olur ve hasar durumunda sigorta şirketi tarafından tazminat ödenir. Bu durumda taraflar, sorunun çözümü için sigorta şirketiyle anlaşmaya varabilir.

• Avantajlar: Sigorta şirketleri genellikle hızlı bir şekilde hasarı tazmin eder ve davanın çözümünü kolaylaştırır.
• Dezavantajlar: Sigorta poliçesindeki kapsam sınırlamaları veya hasarın hangi koşullarda oluştuğu konusunda taraflar arasında anlaşmazlıklar çıkabilir.

Taraflar, zaman ve maliyet gibi faktörleri göz önünde bulundurarak en uygun çözüm yolunu tercih etmelidir. Özellikle tahkim, ticari uyuşmazlıklar açısından pratik bir çözüm yolu sunarken, arabuluculuk tarafların dostane bir şekilde anlaşmalarını kolaylaştırır. Her iki yöntemin de başarısız olduğu durumlarda mahkemeye başvurmak kaçınılmaz hale gelebilir. Her halükarda, deneyimli bir avukattan profesyonel yardım almanız süreci kolaylaştırır ve hak kaybını önler.